Odnawialne Źródeła Energii Dąbrowa Górnicza

Obecnie – w zależności od planowanego budżetu – rynek pomp pozwala nam wybrać urządzenie chłodnicze, grzewcze lub osiągnąć jedną pompą podwójny efekt jednocześnie. Urządzenie to jest zdolne do pracy samodzielnej lub też do wspomagania działania innych urządzeń, jak np. kotła gazowego czy też odpowiedniego ogrzewania centralnego.

Powietrzne pompy ciepła

Powietrzne pompy ciepła (powietrze-woda) – wykorzystując do swego działania zewnętrzne powietrze – pozwalają na ogrzewanie bądź chłodzenie naszego domu. Można je montować praktycznie w każdym budynku, a będą efektywnie pracować bez względu na porę roku. Świetnie spisują się do zastosowania ich w ogrzewaniu podłogowym.

Gruntowe pompy ciepła

Gruntowe pompy ciepła (grunt-woda, woda-woda), do wytwarzania energii cieplnej wykorzystują energię z gruntu lub zbiornika wodnego. W porównaniu do powietrznych odpowiedników cechują się wyższą efektywnością i lepszą sprawnością. Ich częstym zastosowaniem jest wykorzystanie jako główne źródło ciepła w budynkach, wymagających wysokotemperaturowego rozprowadzania ciepła (tzw. system grzejnikowy). Jednak o tym, czy pompa taka może zostać zamontowana, decydują następujące czynniki: warunki geologiczne gruntu (lub zbiornika wodnego) oraz wielkość działki. Łatwo więc wywnioskować, iż nie mogą one być wszędzie zastosowane. Segment ten dzieli się na dwa rodzaje urządzeń:

-Z poziomym wymiennikiem ciepła. Ich dolne źródło zasilania pompy umieszczone jest na głębokości gruntu lub zbiornika wodnego wynoszącego około 2-3 m pod powierzchnią. Wymagają one odpowiedniej wielkości działki.

-Z pionowym wymiennikiem ciepła, który montowany jest pionowo około 100 m w głąb. Ich instalacja wymaga odpowiednich badań geologicznych oraz odwiertów, jednak nie wykorzystuje ona zbyt wiele miejsca na posesji inwestora.

Korzyści z instalacji pompy ciepła

-Duża oszczędność finansowa w perspektywie czasu
-Niski koszt eksploatacji
-Wysoka wydajność bez względu na warunki atmosferyczne
-Możliwość dofinansowania z programu „czyste powietrze"
-Pełna automatyzacja w zakresie obsługi urządzenia, co przekłada się na komfort użytkowania
-Łatwy proces instalacyjny
-Długa żywotność
-Możliwość integracji z istniejącym systemem grzewczym
-Kompaktowa i estetyczna jednostka, zlokalizowana na zewnątrz budynku
-Pozytywny wpływ na środowisko naturalne

Jak dobrać pompę ciepła

Odpowiedni dobór pompy ciepła pozwoli nam nie tylko na to, aby pokryć zapotrzebowanie naszego domu na energię cieplną, ale też zastosowanie oszczędnego źródła ciepła. Pompa ta jest wprawdzie ekologiczna i ekonomiczna, jednak źle dopasowana pod kątem mocy może narazić nas na wyższe rachunki za prąd, niż prognozowaliśmy. Bardzo ważne jest zatem, aby odpowiednio dopasować ją do naszych potrzeb. O wielkości naszej pompy zadecydują następujące czynniki:

-zapotrzebowanie cieplne budynku
-powierzchnia użytkowa domu
-amplituda temperaturowa naszej okolicy
-rodzaj zastosowanych urządzeń grzewczych w naszym domu

Współczynnik biwalentności

Współczynnik biwalentności (Kb) jest czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę podczas obliczania mocy pompy ciepła. Parametr ten określa, jaką cześć zapotrzebowania cieplnego w domu ma pokryć nasza pompa. Jeżeli pompa w domu ma być jedynym źródłem ciepła, to współczynnik Kb będzie równy 1. Natomiast, jeśli w domu posiadamy wspomagający system ciepła, np. grzałkę elektryczną, która pokrywa zapotrzebowanie domu na ciepło w 30%, to wspomniany współczynnik będzie wynosił 0,7.

Pompa ciepła pozwala na bezobsługową i płynną pracę całego systemu grzewczego, zapewniając tym samym stałą temperaturę w każdym pomieszczeniu.

W porównaniu do ogrzewania paliwa stałym, nie wymaga magazynowania opału w domu, co pozwala oszczędzać miejsce. Czynnikiem, który potrafi zniechęcić, to pojawiający się na początku wysoki koszt zakupu oraz instalacji. Niemniej jednak – patrząc na rosnące ceny paliw – łatwo doliczyć się, iż z roku na rok instalacja taka staje się coraz bardziej opłacalna. Pompy ciepła są ekologicznym rozwiązaniem energetycznym, które pozwala zakwalifikować je jako Odnawialne Źródło Energii (OZE), a ich zakup i instalację można częściowo pokryć środkami, pozyskanymi z dofinansowania (m.in. z programu „Czyste powietrze”).

Podsumowanie

Zdając sobie sprawę z tego, jak bardzo zanieczyszczona jest nasza planeta, nie tylko w motoryzacji obserwujemy odchodzenie od zastosowania źródeł kopalnianych. Coraz więcej osób jest świadomych faktu, iż stosowanie węgla, oleju opałowego czy innych substancji uwalnia do atmosfery szkodliwe pyły i gazy. Dlatego doskonałym rozwiązaniem jest stosowanie odnawialnych źródeł energii. Rozwiązania te stają się coraz bardziej dostępne, efektywne i co za tym idzie – coraz tańsze. Szczególnie dotyczy to pomp ciepła, które mogą być samodzielnie stosowanie jako urządzenie grzewcze (lub chłodzące). Dodatkowo należy wspomnieć, iż pozwalają one na praktyczne rozwiązanie – w nowych budynkach nie trzeba bowiem uwzględniać komina czy aranżować dodatkowego pomieszczenia, potrzebnego na kotłownię. Co nie mniej istotne – pozwalają one już od samego początku ograniczyć wydatki na ogrzewanie. W efekcie koszt inwestycji może zwrócić się bardzo szybko w postaci niskich rachunków za ogrzewanie.

W odróżnieniu od normalnej wentylacji (grawitacyjnej) wentylacja mechaniczna charakteryzuje się możliwością regulacji przez użytkownika dopływu powietrza, niezależnie od warunków atmosferycznych, panujących na zewnątrz budynku. Dodatkowo istnieje możliwość odzysku ciepła, a także wyeliminowania zanieczyszczeń (pyłów, alergenów, a nawet smogu).

Co to jest rekuperator?

Rekuperator jest urządzeniem, którego główne zadanie polega na odzyskiwaniu ciepła z wentylacji. Zapobiega w ten sposób stratom ciepła, powodowanym poprzez zwykłą wentylację. Polega to na dostawaniu się do pomieszczenia już ogrzanego z zewnątrz powietrza, co pozwala oszczędzać energię nawet o 30%.

Gdzie sprawdzi się najlepiej rekuperacja?

Warto wspomnieć o miejscach, w których wentylowanie mechaniczne z odzyskiem ciepła przyniesie najlepsze efekty. Są to np:

Pokój dziecięcy – jest to jedno z pomieszczeń, w których najbardziej dbamy, aby jakość powietrza była jak najlepsza. Poprzez posiadanie w domu rekuperatora możemy zapewnić maluchowi stały dopływ świeżego powietrza, obniżając zanieczyszczenia powietrza. Dodatkowym atutem może być to, iż nie będziesz musiał otwierać w pokoju okna (co z pewnością ograniczy ilość unoszącego się w pomieszczeniu kurzu, hałasu lub zapobiegnie temu, aby Twój maluszek nie przebywał w przeciągach, powodowanych otwarciem kilku okien naraz w domu).

Pomieszczenia bez okien –mamy tu na myśli takie pomieszczenia, jak np. łazienka, toaleta czy garderoba. W większości tych pomieszczeń nie jest możliwe dostarczenie świeżego powietrza, co naraża nas niekiedy na wydobywające się z nich przykre zapachy.

Salon połączony z kuchnią – tutaj rekuperacja sprawdzi się znakomicie jako natychmiastowy środek eliminacji niepożądanych zapachów, powodowanych przygotowywaniem potraw.

Przykłady te można oczywiście wymieniać bez końca, jednak przytoczone powyżej pomagają w pełni zrozumieć, że rekuperacja powietrza w domu ma bezpośredni wpływ na komfort i zdrowie nie tylko Twoje, ale również pozostałych domowników.

Zalety rekuperacji

Najważniejsze czynniki, które mogą zadecydować o podjęciu przez Ciebie decyzji montażu rekuperatora to:

Bez przykrych zapachów!

To uciążliwy aspekt; szczególnie jeśli dużo gotujesz, w domu przebywają zwierzęta bądź po prostu masz liczną rodzinę. Wszystko to sprzyja zintensyfikowaniu unoszących się we wnętrzu domu zapachów. Ciężko normalnie funkcjonować, kiedy dom nieustannie wypełniony jest zapachami z kuchni, wonią psa czy kota, albo też we wnętrzach panuje zaduch. Problemy te zostaną zniwelowane, kiedy zdecydujesz się na rekuperację powietrza. Stale napływające świeże i czyste powietrze pozwoli wyeliminować przykre zapachy i oczyścić domową atmosferę

Oszczędność!

Jest to bez wątpienia jedna z największych zalet posiadania rekuperatora. Jeżeli chodzi o sprawność i efektywność urządzenia, to kształtuje się ona nawet do ok. 90%. Praktyka pokazuje zaś, że da się w ten sposób zaoszczędzić na kosztach ogrzewania nawet do 30% (w porównaniu do wentylacji grawitacyjnej). Niemniej jednak na ten wynik mają wpływ rozmaite czynniki, na przykład: temperatura na zewnątrz czy sposób, w jaki ogrzewasz mieszkanie.

Stop zanieczyszczeniom!

Nieocenionym dla Twego zdrowia może być fakt, że oczyszcza on powietrze, napływające z zewnątrz budynku. Dzięki temu praktycznie nie musisz otwierać okien. Nie tylko ograniczasz w budynku w ten sposób straty ciepła, ale także ograniczasz dostawanie się do domu alergenów (np. pyłków kwiatowych), kurzu czy też szkodliwego smogu.

Podsumowanie

Rekuperacja jest bardzo przydatnym systemem. Dzięki niej znacznie zmniejszysz utratę ciepła w budynku (zwłaszcza w okresie grzewczym). Poza tym wpłynie on na poprawę zdrowia domowników poprzez wyeliminowanie zanieczyszczeń, które dostają się z zewnątrz.

Foton (czyli najmniejsza jednostka światła) pada na ogniwo, wprawiając w ruch wolne elektrony krzemu. Pozwala to na powstanie przepływu prądu elektrycznego. Zatem światło słoneczne wywołuje przepływ elektronów, podobnie jak ma to miejsce w sieci energetycznej. Panele fotowoltaiczne produkują prąd stały, który musi być przekonwertowany na prąd zmienny, używany w instalacji elektrycznej. Służą temu falowniki (inwertery), które montowane są w systemie z instalacją paneli fotowoltaicznych.

Całość instalacji fotowoltaicznej składa się na:

-moduły fotowoltaiczne (ustawione szeregowo i równolegle)
-inwerter (przetwornik prądu stałego na prąd zmienny), którego zadaniem jest też monitorowanie i kontrolowanie działania modułów
-system zabezpieczający
-okablowanie
-konstrukcję montażową

Ile energii może wytworzyć instalacja fotowoltaiczna?

Ilość energii, jaką wytworzy panel fotowoltaiczny, zależy od następujących aspektów:

1.Moc nominalna i wydajność pojedynczego panelu
Klasyczny – składający się z 60 ogniw generujących energię elektryczną – moduł fotowoltaiczny ma wymiary 160x100 cm. Wydajność pojedynczego ogniwa świadczy zaś o ogólnej sprawności owego modułu. Czym jednak jest wspomniana wydajność (sprawność)? Określana jest za pomocą ilości energii promieniowania słonecznego, zamienionego w energię elektryczną. Przyjmuje się, że sprawność współczesnych ogniw oscyluje wokół wskaźnika 17%-26%. Maksymalna moc całego panelu PV jest zatem efektem połączenia wielkości całego modułu z jego efektywnością. Rynek fotowoltaiki oferuje dziś moduły PV o mocach nominalnych od 270W do 400W oraz panele dwustronne (bificial), pracujące w zakresach mocy od 400W do ponad 500W.

2.Temperatura otoczenia a uzysk ogniwa
Aby wyznaczyć moc nominalną modułu PV, potrzebne jest stworzenie warunków STC (standard test cel) – odpowiadają one bowiem temperaturze modułu 25 st. C. i nasłonecznieniu 1000 W/m2. Są to parametry pogodowe, które pozwalają na uzyskanie optymalnych wyników i maksymalnej mocy podczas pracy paneli PV. Temperatura wyższa, niż ta wyznaczona w STC, powoduje zaś zmniejszenie ich wydajności średnio o 0,4% oraz o każdy 1 st. C powyżej temperatury STC. Łatwo zatem wywnioskować, że optymalne warunki dla pracy paneli to niska temperatura otoczenia i dobre nasłonecznienie. Statystyki pokazują, że w Polsce najlepsze warunki panują w okresie wiosny i lata, w związku z czym to właśnie wtedy panele pracują najbardziej wydajnie. Słoneczne dni oraz umiarkowane temperatury w tym okresie roku sprzyjają bowiem osiąganiu dobrych parametrów wydajnościowych, a co za tym idzie efektywnej produkcji energii elektrycznej.

3. Ustawienia modułów
Południowe ustawienie panelu PV sprawia, że cała instalacja fotowoltaiczna jest w stanie wówczas uzyskać optymalną energię. Pozwala to wykorzystać 100% jej możliwości. Z kolei inne ustawienia, np. wschód-zachód powodują znaczne zmniejszenie ilość produkowanej energii – nawet do ok. 85%, co i tak jest dobrym wynikiem. Kierunki południowy-wschód i południowy-zachód pozwalają na pracę modułów ze sprawnością, oscylującą wokół 95%.

4.Moc działania
Działanie instalacji fotowoltaicznych trwa przez okrągły rok. Niemniej jednak nie zawsze odbywa się z pełną mocą. Maksymalną wydajność osiąga wtedy, kiedy niebo jest bezchmurne. Biorąc pod uwagę cały rok – w Polsce statystyczny dach nagrzewany jest przez słońce przez ok. 3 godziny dziennie. Oczywiście słońce ogrzewa dachy dłużej w okresie od marca do października. Okres od listopada do lutego charakteryzuje się natomiast słabym nasłonecznieniem. Moduł o mocy nominalnej 300 W może więc wytworzyć następującą ilość energii: 300 × 3 godziny = 900 Wh energii dziennie. Jeżeli pomnożymy ten wynik przez 365 dni, otrzymamy wówczas 328 kWh rocznie z jednego modułu PV.

Jak dobrać wielkość instlacji

Aby odpowiednio zaprojektować instalację fotowoltaiczną, należy mieć na uwadze:

Miejsce instalacji
Najlepiej w ten sposób ustawić instalację fotowoltaiczną, by skierowana była na południe, południowy wschód lub południowy zachód. Panele powinny być natomiast nachylone pod kątem 20-45 stopni, co zapewnia optymalną ekspozycję na pochłaniane przez nie światło. W miejscu montażu nie powinny się także znaleźć żadne elementy, mogące utrudniać dostęp światła (zacieniające i zasłaniające panele). Pomiar przestrzeni montażowej
Podczas pomiaru przestrzeni metrażowej ważne jest, aby powierzchnia dachu posiadała odpowiednią wielkość metrażową, ale również, aby jej stan techniczny pozwalał na bezawaryjny montaż i utrzymanie instalowanych paneli pv. Audyt rachunków za energię elektryczną
Roczne zużycie prądu w budynku ocenia audyt. Każde 1000 kWh zużytej energii rocznie to 1 kWp instalacji PV. Obliczenia powinny uwzględniać upusty prosumenckie. Dla instalacji poniżej 10 kWp za każdy wyprowadzony 1 kWh energii do sieci można zatem odebrać 0.8 kWh energii elektrycznej. Instalacja od 10 kWp do 50 kWp pozwala natomiast za każdą wyprowadzoną 1 kWh energii do sieci odebrać 0.7 kWh energii elektrycznej od operatora energetycznego. Ważne jest, aby zaplanowana powierzchnia instalacji była adekwatna do wielkości zużycia prądu w naszym gospodarstwie.

Inwerter

Inwerter fotowoltaiczny to urządzenie, które ma za zadanie przekształcanie prądu i napięcia stałego (wytworzonego z cząstek krzemu) na energię elektryczną i napięcie przemienne, zgodne z siecią niskiego napięcia, czyli 230/400V 50Hz.

Rozróżniamy dwa typy inwerterów:

-Inwerter solarny 3 fazowy – dedykowany jest do fotowoltaiki o wyższej niż kilka kW mocy. Nie jest błędem zastosowanie trójfazowego falownika w instalacjach o niższej mocy, gdyż zwiększa on autokonsumpcję energii.

-Inwerter solarny 1 fazowy – w przeciwieństwa do 3 fazowego wykorzystywany jest w instalacjach o małej mocy rzędu do 2-3 kW. Inwerter fotowoltaiczny 1 fazowy obsługuje jedną fazę, więc duże znaczenie ma wybór tej odpowiedniej, najbardziej obciążonej.

Zabezpieczenie instalacji fotowoltaicznej

-Podczas instalowania instalacji fotowoltaicznych należy mieć na względzie pewne zasady bezpieczeństwa. Do najważniejszych z nich należą:

1. Nie należy jej montować na podłożach łatwopalnych (dach z eternitu lub papy).
2. Konieczne jest instalowanie zabezpieczeń antyprzepięciowych i prądowych, które zapobiegną wyładowaniom atmosferycznym oraz uniemożliwią wystąpienie tzw. łuku elektrycznego na instalacji.
3. Należy stosować tylko certyfikowane okablowanie, które jest dedykowane do właściwych instalacji fotowoltaicznych.
4. Bardzo istotne jest to, aby instalacji dokonała profesjonalna ekipa montażowa z należytą starannością i dokładnością.

Dotacje

Dofinansowanie zakupu instalacji fotowoltaicznych możemy pozyskać z rządowego programu „Mój Prąd”. Jest on skierowany do osób fizycznych, które wytwarzają energię elektryczną na własne potrzeby. Wysokość dofinansowania z programu wynosi do 5000 zł i umożliwia montaż instalacji PV o mocy od 2 do 10 kW.

Ale to nie koniec. Instalację naszej „domowej elektrowni” możemy odliczyć również od podatku. Umożliwia to rozliczenie PIT na podstawie tzw. ulgi termomodernizacyjnej. Odpis fotowoltaiki od podatku jest możliwy w najbliższym podatku PIT za rok, w którym zainwestowaliśmy w instalację PV. Należy jednak pamiętać, iż wysokość ulgi termomodernizacyjnej należy pomniejszyć o wysokość kwoty, uzyskanej z programu „Mój prąd” dotacji.

Wiele gmin dysponuje także własnymi środkami w formie lokalnych programów dofinansowań, które pozwalają uzyskać nawet do 100% zwrotu kosztów kwalifikowanych za montaż na naszej nieruchomości instalacji fotowoltaicznej. Informacje na ten temat zamieszczone są z reguły na stronach internetowych gmin oraz miast, warto zatem śledzić pojawiające się tam komunikaty.

Dlaczego opłaca sięinstalować fotowoltaikę w domu?

Z roku na rok instalacja fotowoltaiki jest coraz bardziej opłacalna dla zwykłych domów. Wynika to z faktu, że:

1. Odbiorcy indywidualni mogą być Prosumentami. Oznacza to osobę, która jest producentem energii elektrycznej, pozyskiwanej z odnawialnych źródeł, a pozyskana w ten sposób energia wykorzystywana jest na potrzeby własne. Nadwyżki wyprodukowanego prądu oddaje do sieci energetycznej, zamiast magazynować ją samemu we własnych bateriach. Pozwala to na oddawanie nadwyżki, wyprodukowanej w okresie wiosenno-letnim, a odebranie jej w porze jesienno-zimowej.
2. Rosnące ceny energii, pozyskiwanej z tradycyjnych elektrowni, skutkują coraz wyższymi kosztami produkcji. Dotyczy to zakładów produkcyjnych, jak również gospodarstw rolnych, w których rosnące ceny produkcji odbijają się na końcowej cenie produktów (w tym także żywności).
3. Zastosowanie instalacji fotowoltaicznych pozwala nie tylko na produkcję darmowego prądu, ale może także pomóc w obniżeniu kosztów ogrzewania poprzez podłączenie odpowiednich urządzeń grzewczych zasilanych elektrycznie.

OKoszty ogrzewania domu fotowoltaiką

Mając na uwadze montaż instalacji fotowoltaicznej wraz z pompą ciepła, należy liczyć się ze zwiększonymi nakładami inwestycyjnymi, ponoszonymi na samym początku. Biorąc pod uwagę dom jednorodzinny, może to być koszt rzędu od 40 do 70 tys. zł. Należy jednak pamiętać, iż można liczyć na dofinansowanie oraz ulgę termomodernizacyjną:

-Program rządowy „Czyste Powietrze” pozwala na dofinansowanie zakupu pompy ciepła. Jego wysokość może wynosić do 27 tys. zł.
-Program rządowy „Mój Prąd” pozwala na otrzymanie 5 tys. zł dopłaty do każdej instalacji PV dla inwestorów indywidualnych.
-Ulga termomodernizacyjna pozwala natomiast na odpisanie kosztów instalacji pompy ciepła oraz PV od podatku rocznego w wymiarze 18 lub 32%.

Fotowoltaika dla firm

Niezależnie od wielkości Twojej firmy, czy też branży w jakiej działasz, na pewno poszukujesz sposobu na obniżenie kosztów, generowanych przez Twoją firmę.

Powinieneś zatem wiedzieć, że instalacja fotowoltaiczna do 50kWp nie wymaga żadnych dodatkowych pozwoleń budowlanych. Możesz więc spokojnie zamontować panele fotowoltaiczne na dachu lub gruncie, a z pozyskanego w ten sposób prądu zasilać firmowe sprzęty elektryczne. Pozyskaną zaś nadwyżkę prądu odprowadzić do sieci.
To Ty, jako właściciel swojego biznesu, musisz zdecydować, czy chcesz ponosić niepotrzebne koszty. Rosnąca świadomość ekologiczna, drastycznie rosnące ceny energii czy też jej przesyłu przemawiają za wyborem instalacji fotowoltaiki. Jeżeli jesteś przedsiębiorcą, to od lipca 2019 roku możesz rozliczać się na takich samych zasadach jak prosument. W praktyce oznacza to, że możesz magazynować nadwyżki prądu w sieci, a jako przedsiębiorca zyskujesz możliwość ich sprzedaży do zakładu energetycznego.

Optymalizator mocy paneli fotowoltaicznych

Czym jest optymalizator? Otóż jest to przetwornik mocy prądu stałego DC-DC, podłączony do modułu PV, by zapewnić w ten sposób maksymalne pozyskanie energii – odbywa się to dokładnie poprzez wykonywanie niezależnego wyszukiwania punktu maksymalnej pracy (MPPT) na poziomie modułu. Moduł zostaje wówczas obciążony tak, aby na wyjściu w danej chwili uzyskać najwyższą moc, niezależnie od parametrów prądowo-napięciowych, wytwarzanych w tym samym momencie przez resztę modułów w szeregu. Optymalizator odpowiada także za regulowanie napięcia łańcucha na stałym poziomie – niezależnie od takich czynników, jak: długość łańcucha i warunki otoczenia. Dysponuje on także funkcją bezpiecznego napięcia, dzięki czemu automatycznie redukuje napięcie wyjściowe każdego optymalizatora mocy do 1 V DC (na przykład w razie wystąpienia awarii).

Czy może być spowodowana utrata mocy? Są to takie czynniki, jak:

1.Niedopasowanie fabryczne – straty w uzyskiwaniu energii mogą wynosić nawet ok. 2%, co wiąże się z różnicami w gwarantowanym przez producenta zakresie mocy wyjściowej modułów, a mogą one sięgać nawet do +/- 3%.
2.Zanieczyszczenie, zacienienie, liście, śnieg, itp. – tym, co na nie mamy wpływu, nawet w przypadku doskonałego projektu systemu, są niedopasowania, które pojawiają się wskutek np. wyrastającego drzewa czy nieprzewidzianej wcześniej budowy domu obok.
3.Nierówne starzenie się modułów – upływ czasu powoduje, że każdy moduł traci swoją wydajność z biegiem lat. Istotną kwestią jest jednak nierównomierne zużywanie się modułów. Każdy z nich „starzeje” się bowiem we własnym tempie, co powoduje nierówności i niedopasowanie między nimi.